The Master (2012)

The Master (2012, Σκην. Paul Thomas Anderson)

Εγγύτερο υφολογικά στο «μικρό» και υποτιμημένο Punch Drunk Love παρά στο επικό There Will Be Blood, το Master διατηρεί  την μορφική πολυπλοκότητα και θεματική φιλοδοξία της πολύκροτης τελευταίας  ταινίας του σπουδαίου δημιουργού της.

Με ελεύθερη αφήγηση όπου η εξέλιξη της ιστορίας καθορίζεται από την αλληλεπίδραση των δύο κεντρικών χαρακτήρων και όχι από κάποια καθιερωμένα αφηγηματικά σχήματα, ο Anderson αποτυπώνει με εξαιρετική διεισδυτικότητα μια εγγενή ανάγκη του σύγχρονου ανθρώπου: εκείνη της υποταγής στην αυθεντία. Ο Freddie αναζητεί εναγωνίως ένα πατρικό υποκατάστατο το οποίο πρωτίστως θα λειτουργήσει ως συναισθηματικό παραπλήρωμα και δευτερευόντως ως πνευματικός καθοδηγητής. Σε αντίθεση  με τα υπόλοιπα μέλη της κουστωδίας του Dodd, ο Freddie αντιλαμβάνεται ενστικτωδώς εξ' αρχής ότι ο Dodd δεν είναι παρά ένας απατεώνας που ανακατεύει ιδέες και πρακτικές με παρόμοιο τρόπο που εκείνος παρασκευάζει τα αλκοολούχα διαλύματα του αναμιγνύοντας διάφορες χημικές ουσίες. Ως εκ τούτου, ο Freddie αν και γρήγορα γίνεται ένας πιστός στρατιώτης, ο φανατισμός του οποίου αποτελεί μια απόπειρα υπερκάλυψης της αμφιβολίας του, δεν θα μπορέσει ποτέ να συντονισθεί διανοητικά με τον Dodd παρά τις προσπάθειες  του τελευταίου να τον κερδίσει (π.χ. η άκρως αινιγματική σκηνή της εκταφής του σεντουκιου με τον χαμένο θησαυρό). Η τελική ρήξη είναι αναπόφευκτη και προκαλείται σχεδόν ασυνείδητα από τον ίδιο τον Dodd που παρέχει στον παρορμητικό Freddie το μέσο και την ευκαιρία της διαφυγής του (η σκηνή με την μοτοσικλέτα στην έρημο).

Οι λόγοι έλξης του Freddie προς τον Dodd είναι αναπόδραστοι, λιγότερο ξεκάθαρο είναι γιατί ο Dodd επενδύει σε έναν δύστροπο και ευέξαπτο στρατιώτη σαν τον Freddie. Αφενός η πρόκληση να κερδίσει ένα «δύσκολο» μέλος, αφετέρου η εξίσου εγγενής ανάγκη του εξουσιαστή/ αφέντη να κυριαρχεί επί των πιο ανεξέλεκτων υπηκόων του επιβεβαιώνοντας την ισχύ του, η ταινία, συνεπικουρούμενη από την σοφά υπολογισμένη κρυπτική ερμηνεία του τεράστιου Philip Seymour Hoffman, αφήνει περιθώρια πολλαπλών ερμηνειών.

Ο Anderson προχωράει όμως παραπέρα από το βεληνεκές μιας ταινίας χαρακτήρων,  αριστοτεχνικότατα δοσμένης. Τοποθετώντας την δράση στην μεταπολεμική Αμερική και εμφαίνοντας στις δυσκολίες κοινωνικής ένταξης του Freddie (η εξαιρετική σκηνή στο πολυκατάστημα όπου με ένα travelling αποτυπώνεται όλη την μεταπολεμική ευμάρεια και ταυτόχρονα την αδυναμία του Freddie να μετάσχει σε αυτή), ο Anderson καταγράφει το πνευματικό αδιέξοδο του μέσου Αμερικάνου (όσο και αν ο Freddie κάθε άλλο παρά «μέσος» μπορεί να θεωρηθεί) που  όντας μη απόλυτα ικανοποιημένος από τις υλιστικές ανέσεις αλλά και μην κατέχοντας την παιδεία και κριτικη σκέψη να  επικυριαρχήσει των επιλογών του, γίνεται υποχείριο και όργανο δυνάμεων όπως το κίνημα τον Dodd που αναγνωρίζουν και εκμεταλλεύονται τούτη την ανάγκη και αδυναμία του. H μεταπολεμική αμερικάνικη ιστορία είναι γεμάτη με πλείστα παραδείγματα θρησκευτικών αιρέσων και κινημάτων οργιώδους ανορθολογισμού που δεν θα περίμενε κανείς να είχαν σημαντική απήχηση σε μια αναπτυγμένη χώρα.

Η γραφή του Anderson, απόλυτα αλφαδιασμένη, διαφέρει αισθητά από το συνήθες αμερικάνικο αφηγηματικό μοντέλο.  Η υπαινικτικότητα και η πολυπρισματικότητα μιας γραφής που εναλλάσσει αφηγηματικές ελλείψεις με σκηνές κλειδιά (όπως αυτή του ξεσπάσματος στη φυλακή ή εκείνη της επίσκεψης του Freddie στο σπίτι της μητέρας της κοπέλας του -σκηνή κινηματογραφημένη με πλάγιες γωνίες λήψεις δηλώνοντας ότι πρόκειται παρά για ένα μόνο τμήμα του παζλ) φέρνουν την ταινία πολύ πιο κοντά στο ύφος των αμερικανικών ταινιών της δεκαετίας του 70 παρά σ' αυτές της τρέχουσας παραγωγής.  H επανάληψη θεματικών μοτίβων όπως αυτό της θάλασσας και του γυναικείου ομοιώματος στην άμμο επιτείνει την εντύπωση ενός «ανοιχτού κειμένου» όπου ο κάθε θεατής μπορεί να προσδώσει μια διαφορετική ανάγνωση (λ.χ. ορισμένοι τείνουν να ερμηνέψουν την ταινία ως ένα όνειρο του Freddie -ερμηνεία που δεν με βρίσκει σύμφωνο καθώς περιορίζει την ταινία σε ένα ατομικό παραλήρημα) .

Η ταινία δεν θα άγγιζε την τελειότητα δίχως της συμβολής όλων ανεξαιρέτως των ερμηνευτών της. Η ερμηνεία όμως του Joaquin Phoenix είναι πέρα από κάθε μέτρο και ορισμό, ο ηθοποιός προσεγγίζει τον ρόλο του με μια εσωτερική εξωστρέφεια όπου κάθε έκφραση αποτυπώνει μια διαφορετική ψυχική κατάσταση και ένα μεγάλο εύρος λεπτών συναισθηματικών αποχρώσεων που απαιτούν πολλαπλές θεάσεις για να εκτιμηθούν δεόντως. Οριακή ερμηνεία, ανάλογης σημασίας με αυτές του Brando στο On the Waterfront και του Robert De Niro στο Raging Bull,  αποτελεί ένα από τα πολλά  επιτεύματα αυτής της αριστουργηματικής ταινίας.

American Cinema in the 00s

Πριν από πέντε και πλέον χρόνια, τα οποία στην κλίμακα χρόνου των ιστολογίων φαντάζουν πλέον με δεκαετίες, είχα αποπειραθεί να κάνω μια συγκριτική παράθεση της αμερικάνικης κινηματογραφικής παραγωγής των δεκαετιών 70,80,90. Η επιλογή των ταινιών που παρέθεσα ως αντιπροσωπευτικές για την εκάστοτε δεκαετία ταυτιζόταν με τις υποψηφιότητες για το Όσκαρ σκηνοθεσίας. Οι λόγοι που παρέθεσα τότε για αυτήν την επιλογή γενικά παραμένουν απαράλλαχτοι , όπως φυσικά και οι ενστάσεις για την διαδικασία.
Ήρθε πλέον ο καιρός για να εντάξω και τα 00s στην κατάταξη. Ακολουθώ ακριβώς τους ίδιους βαθμολογικούς όρους, προσπαθώντας να διατηρήσω στο μέτρο του εφικτού τα ίδια αξιολογικά κριτήρια με τις προηγούμενες αναρτήσεις. Κάτι τέτοιο δεν είναι απλό· η αντίληψη που έχει έκαστος περί κινηματογράφου, όπως και τα αξιολογικά του κριτήρια, ακολουθούν μια χρονικά εξαρτημένη δυναμική.
Ακολουθεί η αξιολόγηση των προταθείσων ταινιών. Υπενθυμίζω: Κάθε ταινία θα βαθμολογείται στην κλίμακα 0-2, όπου το 2 σημαίνει ότι πρόκειται για κλασσική δημιουργία, άξια της όποιας φήμης της, 1 για ταινία που είναι αναμφίβολα αξιόλογη αλλά όχι απαραίτητα και αδιαφιλονίκητο αριστούργημα, ενώ το 0 αναφέρεται σε ταινίες, όχι απαραίτητα μέτριες ή κακές, αλλά που δεν πιστεύω ότι έχουν θέση σε μια δεκάδα, πόσο μάλλον πεντάδα, με τις καλύτερες ταινίες της χρονιάς. Επίσης ταινίες που δεν κατάφερα να δω μέχρι στιγμής δεν λαμβάνουν βαθμό και το τελικό σκορ κανονικοποιείται ώστε να είναι συγκρίσιμο με αυτό των προηγουμένων δεκαετιών.

	Year	Nominated for Best Director Οscar	Remarks
1	2001	Ron Howard – A Beautiful Mind	(0) Απλοϊκό και ισοπεδωτικά μελοδραματικό πορτρέτο μιας ιδιοφυΐας.
2		Robert Altman – Gosford Park	(1) Απολαυστική και αρκούντως βιτριολική ταξική σάτιρα.
3		Peter Jackson – The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring	(1) Υπερπαραγωγή αντάξια των μεγάλων στιγμών του κλασσικού Χόλυγουντ.
4		David Lynch – Mulholland Drive	(1) Μια εμπνευσμένη διαδρομή στην άλλη όψη του κυνηγητού της διασημότητας.
5		Ridley Scott – Black Hawk Down	(0) Αυτάρεσκα τεχνοκρατικό και προκλητικά μιλιταριστικό κατασκεύασμα.
6	2002	Roman Polanski – The Pianist	(2)Το ολοκαύτωμα δοσμένο ως καφκικός εφιάλτης, μια αυθεντική μαρτυρία.
		Pedro Almodóvar – Talk to Her	(1) Ευρηματική απεικόνιση μιας απόλυτα ανιδιοτελούς αγάπης, κορυφαία ταινία του σκηνοθέτη της.
8		Stephen Daldry – The Hours	(0) Δραματουργικά επίπεδη αξιοποίηση ενός δυνητικά πολυπλευρικού υλικού.
9		Rob Marshall – Chicago	(0) Κακόγουστο μιούζικαλ, ύβρις στην παρακαταθήκη του Bob Fosse.
10		Martin Scorsese – Gangs of New York	(1) Η υπέρλαμπρη σκηνοθετική δεξιοτεχνία καλύπτει τις αδυναμίες του σεναριακού υλικού.
11	2003	Peter Jackson – The Lord of the Rings: The Return of the King	(1) Το ταιριαστό κλέισιμο ενός ριψοκίνδυνου κινηματογραφικού στοιχήματος.
12		Sofia Coppola – Lost in Translation	(0) Περιορισμένου βεληνεκούς και ευστοχίας κομεντί.
13		Clint Eastwood – Mystic River	(2) Μια σπάνιας διαύγειας κατάδυση στην σκοτεινή πλευρά του αμερικανικού ονείρου.
14		Fernando Meirelles – City of God	(1) Οι σκηνοθετικές υπερβολές δεν αναιρούν την ανάδειξη και διερεύνηση ενός μείζονος κοινωνικού προβλήματος.
15		Peter Weir – Master and Commander: The Far Side of the World	(2) Υποδειγματικός συγκερασμός υπερπαραγωγής και ταινίας χαρακτήρων.
16	2004	Clint Eastwood – Million Dollar Baby	(1) Το ανέφικτο του αμερικανικού ονείρου δοσμένο με δύναμη αλλά και σχηματοποιήσεις.
17		Taylor Hackford – Ray	-
18		Mike Leigh – Vera Drake	(2) Εξόχως δραματική κοινωνιολογική ματιά πάνω στα όρια της ατομικής δράσης σε ένα αυστηρά καθορισμένο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο.
19		Alexander Payne – Sideways	(1) Πικρή κομεντί με πειστικούς και άψογα ερμηνευμένους χαρακτήρες.
20		Martin Scorsese – The Aviator	(1) Ιδεολογικά μονομερής μεν, συναρπαστικά σκηνοθετημένη δε προσέγγιση ενός αμερικανικού συμβόλου.
21	2005	Ang Lee – Brokeback Mountain	(2) Εξαιρετικής σκηνοθετικής λεπτότητας χρονικό ενός ανολοκλήρωτου έρωτα.
22		George Clooney – Good Night, and Good Luck.	(0) Μια εύκολη καταγγελία της μακαρθικής υστερίας και γελοιότητας διαμέσω αμφιλεγόμενων ηρωοποιήσεων.
23		Paul Haggis – Crash	(0) Ισοπεδωτικά προφανές και δίχως αυθεντικότητα κοινωνικό δράμα.
24		Bennett Miller – Capote	(1) Χαμηλών τόνων αλλά ουσιαστική χαρακτηρολογικά βιογραφία.
25		Steven Spielberg – Munich	(2) Η ωριμότερη ταινία του Spielberg, μια οξεία ματιά πάνω στην τρομοκρατία (κρατική και μη)
26	2006	Martin Scorsese – The Departed	(1) Ένα όχι ιδιαίτερα προσωπικό, αλλά αναμφίβολα δυναμικό crime movie
27		Clint Eastwood – Letters from Iwo Jima	(1) Λιτό, ισομοιρασμένο και συγκινητικό αντιπολεμικό φιλμ άνευ απρόβλεπτων διερευνήσεων.
28		Stephen Frears – The Queen	(0) Ευχάριστη όσο και ανάλαφρη ματιά πάνω σε μια αδιάφορη προσωπικότητα.
29		Alejandro González Iñárritu – Babel	(0)Η αναμφίβολη σκηνοθετική δεξιοτεχνία δεν καταφέρνει να υπερκεράσει τις προκατασκευμένες καταστάσεις του σεναρίου.
30		Paul Greengrass – United 93	(1) Πανέξυπνα δοσμένη αναπαράσταση ενός σημαδιακού συμβάντος.
31	2007	Joel & Ethan Coen – No Country for Old Men	(2) Υποδειγματική διερεύνηση μιας νέας μορφής βαρβαρότητας στη σύγχρονη κοινωνία
32		Paul Thomas Anderson – There Will Be Blood	(2) Ανεπανάληπτης κριτικής διαύγειας και σκηνοθετικής ευρηματικότητας διαδρομή πάνω στην άκραια έκφανση κοινωνικά αποδεκτής επιτυχίας
33		Tony Gilroy – Michael Clayton	(0) Αρκετά ενδιαφέρουσα κριτική στην σημερινή κρίση αξιών, δοσμένη όμως με περιορισμένης δραματουργικής εμβέλειας καταστάσεις και χαρακτήρες
34		Jason Reitman – Juno	(0) Ένα ανεξάρτητο τίποτα.
35		Julian Schnabel – The Diving Bell and the Butterfly	-
36	2008	Danny Boyle – Slumdog Millionaire	(0) Φαντεζίστικη προσέγγιση ενός πολύ σοβαρού κοινωνικού προβλήματος.
37		Stephen Daldry – The Reader	(0) Ενδιαφέρουσα διαλεκτική πάνω στην έννοια της ευθύνης με αδρανή, όμως, γραφή.
38		David Fincher – The Curious Case of Benjamin Button	(0) Γυαλιστερό remake του Forrest Gump.
39		Ron Howard – Frost/Nixon	(0) Ασήμαντη και άνευ λόγου αναπαράσταση μιας αρχειοθετημένης συνέντευξης (το πρωτότυπο είναι υπεραρκετό)
40		Gus Van Sant – Milk	(0) Αξιοπρεπές αλλά παρωχημένο και σε τελική ανάλυση άσφαιρο καταγγελτικό δράμα.
41	2009	Kathryn Bigelow – The Hurt Locker	(0) Ενοχλητικά απολιτική ματιά στον πόλεμο του Ιράκ.
42		James Cameron – Avatar	(0) Απλοϊκός ουμανισμός που εν τέλει εφησυχάζει παρά αφυπνίζει.
43		Lee Daniels – Precious	-
44		Jason Reitman – Up in the Air	(0) Ανυπόφορη απολογία του νεογιαπισμού.
45		Quentin Tarantino – Inglourious Basterds	(2) Άκρως επίκαιρο σχόλιο για τους τρόπους ανάσχεσης μιας ασύστολης βαρβαρότητας
46	2010	Tom Hooper – The King's Speech	(0) Συμπαθές εργάκι με καλές ερμηνείες και προφανείς στόχους.
47		Darren Aronofsky – Black Swan	(0) Μια άκρως υπερβολικά δοσμένη ιστορία προσωπικού αδιεξόδου.
48		Joel & Ethan Coen – True Grit	(2) Έξοχο αναθεωρητικό γουέστερν.
49		David Fincher – The Social Network	(0) Ατμοσφαιρικό αλλά μονοδιάστατο πορτρέτο μιας γενιάς.
50		David O. Russell – The Fighter	(0) Ενδιαφέρον αλλά συνηθισμένο success story.

Τελικό Άθροισμα: 36.1 (αρχικό σκορ 34)
Σκορ Αμερικάνικων Ταινιών: 29,68 (αρχικό 28)

Συγκρινόμενη ποσοτικά με αυτή του 90 (σκορ 43 και 32 αντίστοιχα), παρατηρούμε μια ελαφρά, στα όρια του υπολογιστικού σφάλματος, κάμψη. Αυτή η μείωση μπορούμε να πούμε ότι σε σημαντικό βαθμό οφείλεται στην επιλογή των ταινιών τα χρόνια 2008-2010, όπου μετριότητες δέσποσαν τόσο στις υποψηφιότητες, όσο και στα βραβεία. Κατά συνέπεια δεν μπορούμε να πούμε ότι η δεκαετία των 00s υπολείπεται αυτής των 90s, η γενική αίσθηση είναι σχεδόν η ίδια: δεν υπήρχαν ενδείξεις δημιουργικής ανανέωσης, ούτε απαραίτητα και παρακμής (σε αντίθεση με τα καταστροφικά 80s).

Νέοι δημιουργοί περιωπής δεν μπορούμε να πούμε ότι εμφανίστηκαν στα 00s, και εκείνοι που αρχικά ήταν πολλά υποσχόμενοι (David Gordon Green), συμβιβάστηκαν γρήγορα. Τα μεγάλα ταλέντα που πρωτοεμφανίστηκαν στα 90s, είτε καταξιώθηκαν και κριτικά (Paul Thomas Anderson, Quentin Tarantino, Darren Aronofsky, David Fincher), είτε βρήκαν έναν δικό τους δρόμο ισορροπώντας πετυχημένα μεταξύ εμπορικών επιταγών και προσωπικού οράματος. Αναφορικά με το τελευταίο, η περίπτωση του Christopher Nolan είναι χαρακτηριστική καθότι κατάφερε να ανανεώσει αισθητά τους κώδικες του χολιγουντιανού blockbuster κάνοντας το να απευθύνεται και σε κοινό άνω των 18. Και πράγματι, ταινίες ισάξιες του Batman Begins, The Dark Knight, The Bourne Supremacy και Bourne Ultimatum, δεν υπάρχουν στα 90s (ούτε και φυσικά στα 80s που ήταν και το αισθητικό και θεματικό ναδίρ των περιπετειών δράσης). Στην κατηγορία των πολλά υποσχόμενων δημιουργών που εμφανίστηκαν στα 00s, προσθέτουμε και το όνομα του Todd Field, ιδιαίτερος δημιουργός με δύο εξαιρετικές ταινίες το In the Bedroom και το Little Children.

Σε αντίθεση με τα 70s και το Βιετνάμ, ο πόλεμος του Iraq δεν αποτέλεσε πηγή προβληματισμού για το αμερικανικό σινεμά. Η βράβευση του Hurt Locker, μιας εντελώς απολίτικης ματιάς που αντιμετωπίζει τους αμερικανούς στρατιώτες όπως θα αντιμετώπιζε μια ομάδα πυροσβεστών σε κάποια μεσοδυτική πολιτεία είναι μάλλον ενδεικτική της ατολμίας της βιομηχανίας να παρέμβει κριτικά στην τρέχουσα πολιτική κατάσταση, όπως και στο να αποτυπώσει το νέο ρεύμα ιδεολογικής πολεμοκαπηλίας. Η καλύτερη ταινία πάνω στον πόλεμο του Iraq μέχρι στιγμής είναι το Green Zone του Paul Greengrass, η οποία ωστόσο απέχει παρασάγγας από τα αριστουργηματικά The Deer Hunter και Apocalypse Now των 70s.

Ως κατακλείδα, σημειώνουμε ότι τα 00s αναπτύχθηκε μια δημιουργική κοιτίδα για την αμερικανικη κινηματογραφία, η οποία είναι αδύνατο να καταγραφεί μέσω των Οσκάρ καθώς αναφέρεται σε τηλεοπτικές σειρές γυρισμένες με κινηματογραφικούς όρους και αισθητική. Όμως γι' αυτές αξίζει μια ξεχωριστή ανάρτηση.