Φαντάσματα της τυραννίας

Με την ταινία Goya's Ghosts, o Mίλος Φόρμαν ολοκληρώνει μια άτυπη τριλογία με θέμα την σύγκρουση της ελεύθερης βούλησης του ατόμου με τις επιταγές της εξουσίας. Στο One Flew over the Cuckoo's Nest, το πλαίσιο δράσης ήταν κλειστό και ελεγχόμενο, η δύναμη της εξουσίας απόλυτη. Στο The People vs. Larry Flynt τα πράγματα ήταν πιο συγκεχυμένα καθώς ο εχθρός της ελευθερίας δεν ήταν τόσο μια θεσμοθετημένη αρχή παρά η συντηρητική σιωπηλή πλειοψηφία της πουριτανικής Αμερικής, δηλαδή αυτή που τα τελευταία επτά χρόνια έχει ενσωματώσει την ιδεολογία της στην πολιτική πρακτική (κάτι που κάνει την ταινία του Φόρμαν ιδιαίτερα επίκαιρη πέρα από την αναμφισβήτητη καλλιτεχνική της αξία). Στην τελευταία του ταινία το θέμα προσεγγίζεται έχοντας ως βάση του δράματος τρεις πόλους: τον φαύλο ιεροεξεταστή Λορέντζο, το ανίσχυρο θύμα του Ινιες, και τον εξωτερικό παρατηρητή και καταγραφέα της ανθρώπινης μικρότητας και σατραπείας, κορυφαίο αυλικό ζωγράφο Φρανσίσκο Γκόγια. Το ιστορικό πλαίσιο είναι απολύτως συγκεκριμένο και ιδεολογικά φορτισμένο. Η ιστορία αρχίζει το 1792 στην Ισπανία των παροιμιώδως ανίκανων και συμπλεγματικών μοναρχών, όπου τρία χρόνια μετά την Γαλλική Επανάσταση και εδραίωση των αρχών του διαφωτισμού πραγματοποιείται μια αντεπανάσταση από την πανίσχυρη Καθολική Εκκλησία που, προκειμένου να μην χάσει το έλεγχο του παιχνιδιού από τυχόν διάχυση των νέων τάσεων στην επικράτειά της, επαναφέρει την Ιερά Εξέταση για όσους αποκλίνουν σκοπίμως ή μη από τον ευσεβή βίο. Η χιονοστιβάδα όμως των ιστορικών εξελίξεων δεν θα αφήσει ανέπαφα τους τρεις προαναφερθέντες πόλους και ο Φόρμαν με ένα περίτεχνα δομημένο σενάριο παρατηρεί πως βιώνει ή επιβιώνει ο καθένας τους κατά το πέρασμα από την σκοταδιστική τυραννία στην φιλελεύθερη μοναρχία και τελικά στην παλινόρθωση, σε ηπιότερο βαθμό, της πρώτης. Ο Φόρμαν, όπως και στις προηγούμενες ταινίες του, δεν ενδιαφέρεται τόσο για την ατομική ψυχολογία των προσώπων, όσο για την πορεία αυτών ως φορέων ιδεών και συγκεκριμένων τάσεων. Ο εκπρόσωπος της υποκρισίας και του καιροσκοπισμού Λορέντζο επιβιώνει και προσαρμόζεται ευκολότερα από τον σταθερό στις αρχές του Γκόγια που βρίσκεται στο παρασκήνιο της Ιστορίας, ενώ το σύμβολο της αθωότητας Ινιές είναι το μόνιμο θύμα της τυραννίας και της υποκρισίας (η μετάβαση της από το μπουντρούμι της εκκλησίας στο φρενοκομείο των "πεφωτισμένων" κατακτητών αποτελεί ένα θαυμάσιο σεναριακό εύρημα του Φόρμαν). Ως συνήθως, η ανασύσταση εποχής είναι έξοχη, μερικοί δεύτεροι ρόλοι αποτελούν πρότυπο ευρηματικού casting (Ο Μichael Lonsdale και ο Randy Quaid), o Stellan Skarsgard είναι άψογος και η ματιά του Φορμαν είναι αποστασιοποιημένη, ποτέ ρητορική (όπως το Quills με το οποίο συγγενεύει θεματικά), με υπόγειο χιούμορ και με ένα ειρωνικά διφορούμενο φινάλε ( το κινούμενο κουφάρι του Λορέντζο με το θύμα του να το ακολουθεί από κοντά σηματοδοτεί αλήθεια το τέλος της τυραννίας και του οπορτουνισμού ή τη διαιώνισή του λόγω της αδυναμίας απεξάρτησης θύτη-θύματος; Οι περίφημοι μαύροι πίνακες του Γκόγια με τις οποίες κλείνει η ταινία δίνουν νομίζω μια κάποια απάντηση....). Άλλη μια έξοχη αντιεξουσιαστική δημιουργία από τον ορκισμένο φιλελεύθερο Μίλος Φόρμαν.