Il Conformista

Ο ήρωας αυτής της ταινίας του Bernardo Bertolucci είναι ένας μορφωμένος μεγαλοαστός στα ύστερα χρόνια της Φασιστικής Ιταλίας (1922-1943). Επιδιώκοντας την κοινωνική ενσωμάτωση και την εξάλειψη ή απόκρυψη της ιδιαιτερότητάς του προβαίνει στις κάτωθι ενέργειες: α) εξομολογείται β) παντρεύεται μια μικροαστή, άμυαλη, ακαλλιέργητη, επιπόλαια μεν, αλλά κορίτσι από "καλό σπίτι" και αναμφίβολα θελκτική ύπαρξη ώστε να λειτουργεί ταυτόχρονα ως θεματοφύλακας του μελλοντικού οίκου και ως σύμβολο κοινωνικής θέσης και γ) εντάσσεται οικειοθελώς στις μυστικές υπηρεσίες των μελανοχιτώνων ως ιθύνων νους για την εξάλειψη των αντιφρονούντων. Έχουμε λοιπόν για μια πλήρη ενστέρνιση του γνώριμου και διαχρονικού προτύπου Πατρίς-Θρησκεία-Οικογένεια. Ο ήρωας όμως σύντομα θα βρεθεί αντιμέτωπος με τις συνέπειες των πράξεών του καθώς θα του ανατεθεί ο σχεδιασμός της δολοφονίας ενός πρώην καθηγητή του και πνευματικού του πατέρα, ο οποίος ζει εξόριστος στο Παρίσι. Πόσο διαφέρει κατ' ουσία ένας καιροσκόπος κονφορμιστής, συνοδοιπόρος του φασισμού, από έναν πραγματικό φασίστα και πόσο εύκολο είναι να περάσει στη διπλανή όχθη;

Ο Jean-Louis Trintignant πλάθει έναν από τους πιο απροσδιόριστους χαρακτήρες στην ιστορία του κινηματογράφου. Δεν πρόκειται για έναν δολοφόνο, ούτε για έναν ιδεολογικό σύμμαχο του φασισμού. Μάλιστα ο Bertolucci καθιστά σαφές ότι ο ήρωας έλκεται εξίσου από την ελευθεριότητα και βρίσκεται διαρκώς σε μια εσωτερική σύγκρουση με τις δυνάμεις της απώθησης να ανταγωνίζονται αυτές τις ευχαρίστησης. Αν και η ταινία εμπεριέχει μια αρκετά σαφή ψυχαναλυτική ερμηνεία ως κλειδί για τη δράση του ήρωα, οι διαστάσεις της συμπεριφοράς του πιστεύω ότι εν τέλει την υπερβαίνουν. Δεν πρόκειται τόσο για μια ειδική περίπτωση παρά για έναν συνηθισμένο άνθρωπο που είναι ανίκανος και αδύναμος να ακολουθήσει, παρά τις εσωτερικές του παρορμήσεις, αντίρροπες του συστήματος δυνάμεις, και στην προκειμένη περίπτωση το εν λόγω σύστημα τυγχάνει να είναι φασιστικό. Στη σημερινή αστική δημοκρατία θα ήταν ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας.

Ο Bertolucci επιστρατεύει όλες τις μπαρόκ εμμονές του για να προσεγγίσει το θέμα του. Υπάρχει μια πλημμυρίδα χρώματος, πολύπλοκων κινήσεων της καμέρας και υπερστυλιζαρισμένα ντεκόρ που παράλληλα σχολιάζουν τη δράση. Μερικές συλλήψεις του είναι πραγματικά μεγαλοφυείς όπως η σκηνή στο δάσος με την καταδίωξη από τους φασίστες, η ερωτική σκηνή στο τρένο κ.α. Προφανώς συνειδητά υπονομεύει έτσι την αποστασιοποιημένη και εγκρατή συναισθηματικά στάση του κεντρικού του χαρακτήρα με μια αχαλίνωτη σε ενέργεια σκηνοθεσία. Πρόκειται για μια τόσο μορφικά, όσο και θεματικά υπερσύνθετη δημιουργία που επιδέχεται πολλές θεάσεις που κάμπτουν τις όποιες αρχικές επιφυλάξεις του θεατή (κυρίως όσο αφορά την υπερπληθωρική της φόρμα) και σίγουρα αποτελεί μια από τις καλύτερες δημιουργίες του σπουδαίου σκηνοθέτη της.

Ετεροχρονισμένη προσθήκη: Υπέπεσα στο κολοσσιαίο ολίσθημα να μην αναφέρω την μουσική επένδυση του κινηματογραφικότερου των συνθετών Georges Delerue. Μια μελαγχολική και συγκρατημένη μελωδία που ο δαιμόνιος Bernardo ενίοτε την μεταχειρίζεται ως όργανο μπρεχτικής αποστασιοποίησης. Μια μικρή αναφορά και στον συμμετρικό τρόπο που ανοίγει και κλείνει η ταινία: Οι αρχικοί τίτλοι σχεδόν καλύπτουν την εντονότερη έκφραση ανθρώπινου συναισθήματος του ήρωα ενώ το τελικό πλάνο τον έχει να κοιτάει με ένα απλανές και ανέκφραστο βλέμμα την κάμερα και κατά προέκταση τον θεατή, ένα νεύμα στους συμβιβασμένους που παριστάνουν τους επαναστάτες.